شاید شما هم جزو کسانی باشید که اصطلاح مصادره را به کرات به خصوص در بحث های سیاسی و اقتصادی شنیده باشید و برایتان سوال پیش آمده باشد که در حقیقت مصادره به چه معنا است؟ چه شرایطی دارد؟ آیا مصادره با توقیف به یک معنا است؟ و انواع مصادره اموال کدامند؟ باید بگوییم که در اصل 49 قانون اساسی در این رابطه توضیحاتی داده شده است. اما ما هم در این مقاله قصد داریم تا به این موارد بپردازیم و توضیحی در رابطه با آنها بدهیم پس در ادامه با ما همراه باشید.
شرایط مصادره چیست؟
در ابتدا برای پاسخ به این سوال که شرایط مصادره چیست؟ بهتر است تا اول به خود معنای مصادره بپردازیم و این را بیان کنیم که اصولا مصادره به چه معنا است؟ در واقع مصادره دو معنی دارد: ضبط کردن به زور مال فرد و جریمه کردن .
البته در جای دیگری هم از اصطلاح مصادره به معنای ضبط کردن مال فرد هم به دلایل مختلف مانند ارتکاب جرم، دزدی و سلوک در راه نادرست که انجام تمامی آن ها در نهایت منجر به کسب آن دارایی و مال شده است. حال با تمام این تفاسیر مصادره اموال بر اساس قانون قانون به چه معنا است؟ و در چه شرایطی قانون مجاز است تا اموال و دارایی های یک فرد را ضبط کند و اساسا تفاوت مصادره اموال با توقیف و ضبط اموال در قانون به چه معنا است؟
اگر دادگاه برای اموال فردی حکم منع را صادر کند در نتیجه آن لازم است تا وضعیت اموال هم مورد بررسی قرار گیرد و مشخص شود که آیا این اموال از راه ارتکاب جرم، در حین آن و یا برای ارتکاب جرم ضبط شده است و سپس بعد از بررسی های لازم برای اموال، مصادره اموال صورت میگیرد. حال بر سر این اموال مصادره چه خواهد آمد؟ باید تمام این اموال و دارایی های مصادره شده از جرائم در اختیار بیت المال قرار گیرد.
البته لازم به ذکر است که این اموال در شرایطی به صاحبان اصلی آنها برگردانده میشود که معلوم شود که این اموال بلامعارض هستند و دیگر دادرسی برای آنها لازم نیست. نکته عجیب و مهم دیگر در رابطه با موضوع اموال مصادره شده این است که گاهی این اموال معدوم میشوند!
در برخی موارد هم اموال مصادره شده از سوی دولت به این صورت هستند که در گذر زمان و نگهداری آنها برای دولت منجر به هزینه هایی میشود و یا حتی به این شکل هستند که اموال با گذر زمان از ارزش آنها کاسته و یا فاسد میشوند و با مرور زمان دیگر قابل استفاده کردن نباشند. حال بر سر این اموال چه خواهد آمد؟ در این شرایط دولت این اموال را به سرعت خواهد فروخت. حال پول حاصل از فروش آنها چه خواهد شد؟ لازم است تا این پول تا زمان روشن شدن همه مسائل برای دادگاه در امانت دادگستری بماند.
اما اگر اموال و دارایی های مصادره شده از نوع ملک و یا زمین باشد، سند قبلی آنها که به نام صاحب آنها بود باطل و سند جدید به نام نهاد مصادره کننده صادر میشود.
انواع مصادره مال
قبل از معرفی انواع مصادره مال باید بگویییم که مصادره در قانون بر اساس ماده 214 قانون مجازات اسلامی تاکید شده است که “مجرم باید اموالی را به دلیل ارتکام جرم به دست آورده است در صورتی که وجود داشته باشد عین همان و در صورتی که وجود نداشته باشد مانند آن و در شرایط عدم امکان رد مانند قیمت آن را به صاحبش تحویل داده و از عهده خسارتی که بر گردن وی است رها شود.”
در همه مواردی که فرد با وسایلی مانند مهر، اسلحه، ماشین و… باعث شود که ارتکاب و یا تسهیل جرمی اتفاق بیافتد و یا به وسیله آنها جرمی را مرتکب شود که خود آن جرم در نهایت باعث به دست آمدن اموال و دارایی هایی برای فرد مجرم شود، قاضی میتواند بعد از انجام بررسی موضوع شکایت و ثابت شدن و احراز جرم انجام شده بدون اینکه به طرح شکایت جدیدی نیاز داشته باشد در همان حکم به عنوان مجازات تعزیری ( مجازات تعزیری به مجازاتی گفته میشود که نوع و میزان آن بر اساس قانون و با توجه به نظر قاضی و حکم دادگاه مشخص میگردد. ) به غیر از مجازات اصلی (مانند حبس وغیره) اموالی را که علت و یا وسیله تاثیر گذار در ارتکاب جرم کشف شده اند برای دولت ضبط و یا مصادره کند.
لازم است این نکته مهم را هم بیان کنیم که بر اساس قانون مدنی این مجازات را میتوان هم برای افراد حقیقی و هم برای افراد حقوقی اجرا کرد. حال این امر مصادره اموال میتواند به این شکل باشد که همه و یا بخشی از اموال موجود در موقع ارتکاب جرم را در شامل شود که در این صورت مصادره اموال به دو صورت و نوع انجام خواهد گرفت:
مصادره خاص
مصادره خاص از انواع مصادره اموال زمانی اتفاق می افتد که فقط مصادره اموال خاصی مورد نظر بوده باشد. (برای مثال مصادره مال و دارایی که بر اثر قاچاق مواد مخدر به دست بیاید به صورت خاص مصادره میشود.)
مصادره عام
هنگامی که مصادره عام انجام میشود، تمام اموال و دارایی های شخص مصادره خواهد شد. ( برای مثال ضبط همه اموال فرد اختلاس کننده. )
به همین دلیل انواع مصادره اموال در اصطلاح حقوقی به ضبط بخشی از اموال که در ارتکاب جرم تاثیر گذار بوده است و یا از جرم بوده باشد معنی میشود.
مصادره، توقیف، ضبط و تفاوت آنها
شاید شما هم جزو آن دسته از افراد باشید که اشتباها فکر میکنند که همه اصطلاحات و کلماتی مانند توقیف و ضیط و مصادره به یک معنا هستند. اما اینطور نیست! برای این که بیشتر متوجه تفاوت آنها شوید قصد داریم تا در ادامه هر یک از آنها را به اختصار شرح دهیم.
مصادره اموال
باید بگوییم که در اصل حقوقدانان ضبط و مصادره اموال را به یک معنا میدانند و بر اساس نظر آنها تنها تفاوتی که میان آنها وجود دارد این است که در بعضی مواقع ضبط کردن اموال به معنا و منظور تامین به کار میرود و در بعضی شرایط از مصادره بره منظور مجازات استفاده خواهد شد. اما اگر در نهایت دارایی‌های یک فرد از طرف دولت مصادره شود دیگر امکان باز گشت مالکیت این اموال برای شخص امکان پذیر نخواهد بود و از داشتن آنها محروم خواهد شد. رسیدگی به امر مصادره اموال و بررسی آنها هم در دادگاه کیفری و یا در دادگاه انقلاب انجام خواهد شد.
بعد از مصادره اموال شخص و رسیدن مالکیت آنها به دولت، حال بر عهده دولت است که این اموال و دارایی هایی که از طریق قمار، اختلاس، ربا، رشوه و… بدست آمده بود را به کسانی که حقیقتا صاحب آنها بودند برساند. اما در بعضی موارد خاص هم اگر مشخص نبود که این اموال باید به چه کسی تعلق گیرد، دولت باید این اموال را به بیت المال انتقال دهد که این مطلب هم در ماده 49 قانون اساسی هم به صراحت ذکر شده است.
با تمام این تفاسیر و توضیحات امکان دارد که کمی گیج شده باشید پس به طور مختصر برایتان توضیح میدهیم که در کل مالکیت تمام دارایی هایی که از راه غیر قانونی و شرعی به دست آمده اند به وسیله دولت از فرد گرفته میشود. علاوه بر آن برای انجام جرائمی مانند قاچاق و احتکار هم مجازات مصادره از سوی قانون در نظر گرفته شده است. در نهایت هم اموال بدست آمده از این راه ها هم از طرف قانون مصادره شده و به بیت المال داده میشود.
توقیف اموال
توقیف اموال جزو کارهایی است که قانون به صورت موقتی روی اموال فرد مجرم انجام خواهد داد. مثالا در صورتی که فرد به دولت مالی را بدهکار باشد و اما هنوز برای پرداخت بدهی های خود اقدامی انجام نداده است. در این شرایط دادگستری اموال فرد را مورد توقیف خود قرار خواهد داد تا شخص وادار شود و بدهی های خود را به دولت پرداخت کند. همچنین با توقیف کردن اموال فرد دیگر او دیگر نمیتواند اموال خود را به شخص دیگری انتقال بدهد.
بباید بگوییم که در بعضی موارد هم اکثر افراد به توقیف شدن اموالشان به عنوان راهی برای پرداخت بدهی های خود فکر می کنند .
اما سوال اینجا است که اگر اموال فرد توقیف شد اما باز هم فرد برای پرداخت کردن بدهی های خود اقدامی را انجام نداد چه خواهد شد؟ در این زمان دادگاه اموال شخص را در مزایده قرار میدهد و به همان میزان پولی که از فرد بدهکار بود را بر میدارد و بقیه آن را به شخص برمیگرداند.
ضبط
ضبط اموال معمولا در پرونده هایی که جنبه کیفری دارند اتفاق می افتد. به صورت کلی ضبط اموال به دو نوع تقسیم میشود: دائم و موقت
اما اگر اموال فردی به صورت دائمی ضبط شود دیگر این امکان برای فرد وجود ندارد که شخص بتواند آنها را دوباره پس بگیرد اما در ضبط به صورت موقت این امکان وجود دارد که فرد اموال خود را پس بگیرد.
اگر دادگاه فرد را احضار کند و اما او بدون این که عذر درستی داشته باشد به دادگاه نیاید مال کافی از فرد گرفته میشود و یا طبق قوانین وثیقه برای فرد ضبط میشود.
عمل ضبط کردن اموال فرد درصورتی اتفاق می افتد که فرد جرمی را مرتکب شده باشد و اما مصادره اموال توسط دادگاه کیفری مشخص میشود.
